شکاف کام و لب چیست و ارتودنسی چه کمکی به بهبود آن می کند؟

شکاف کام و لب (Cleft Lip and Palate) یکی از شایع ترین ناهنجاری های مادرزادی در ناحیه صورت و حفره دهان است که از مراحل اولیه رشد جنین در رحم شکل می گیرد. این ناهنجاری می تواند به صورت جداگانه یا ترکیبی از شکاف لب (cleft lip) و شکاف کام (cleft palate) ظاهر شود و نیاز به درمان های چندمرحله ای و بین رشته ای دارد.

در این مقاله، به بررسی علل، انواع، عوارض، روش های درمان و اهمیت مداخله به موقع در شکاف کام و لب می پردازیم.

شکاف لب چیست؟

شکاف لب به معنی وجود یک بریدگی یا فاصله در لب بالایی است. این اتفاق در دوران بارداری می افافتد، یعنی وقتی جنین در حال رشد است. در این زمان، بافت هایی که قرار است لب بالایی را بسازند، به طور کامل به هم نمی رسند و بینشان یک فاصله باقی می ماند.

این شکاف می تواند فقط در یک طرف لب باشد (مثلاً فقط سمت راست یا چپ) که به آن “تک طرفه” می گویند، یا ممکن است در هر دو طرف لب وجود داشته باشد که به آن “دوطرفه” می گویند. گاهی اوقات این شکاف فقط لب را درگیر می کند، و گاهی ممکن است تا داخل سوراخ بینی هم ادامه پیدا کند. این وضعیت می تواند روی زیبایی صورت نوزاد تأثیر بگذارد، اما با جراحی قابل درمان است.

شکاف کام چیست؟

شکاف کام به وجود یک فضای باز یا سوراخ در سقف دهان (که به آن “کام” می گویند) اشاره دارد. سقف دهان از دو بخش تشکیل شده: یک بخش سخت در جلو که به استخوان است و یک بخش نرم در عقب که به سمت گلو می رود. شکاف کام زمانی ایجاد می شود که این دو بخش در دوران جنینی به درستی به هم نپیوندند.

این شکاف می تواند در هر جایی از سقف دهان، از جلو تا عقب، باشد. شکاف کام معمولاً روی زبان نوزاد تأثیری ندارد، اما چون سقف دهان کامل نیست، کودک ممکن است در کارهایی مثل شیر خوردن (مکیدن)، قورت دادن غذا، حرف زدن و حتی نفس کشیدن دچار مشکل شود. این وضعیت هم نیاز به مراقبت های پزشکی و معمولاً جراحی دارد تا نوزاد بتواند به درستی رشد کند.

بیشتر بخوانید: با 10 نوع مختلف زخم دهان بیشتر آشنا شوید + روش های درمان

چند نوع شکاف کام و لب داریم؟

شکاف کام و لب ممکن است به یکی از اشکال زیر بروز کند:

علل ایجاد شکاف کام و لب چیست؟

علت دقیق این ناهنجاری هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل زیر نقش قابل توجهی در بروز آن دارند:

• ژنتیک و سابقه خانوادگی
• کمبود برخی ویتامین ها (خصوصاً اسید فولیک) در دوران بارداری
• مصرف داروهای خاص یا مواد مخدر در دوران بارداری
• قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی خاص مانند دود سیگار
• دیابت یا چاقی مادر در دوران بارداری

مشکلات و عوارض شکاف کام و لب (در صورت عدم درمان)

شکاف کام و لب، اگر به موقع و به درستی درمان نشوند، می توانند برای نوزاد و کودک مشکلات زیادی ایجاد کنند. این مشکلات تنها به ظاهر محدود نمی شوند و بر سلامت عمومی و رشد کودک هم تاثیر می گذارند. در اینجا به برخی از مهم ترین این عوارض اشاره می کنیم:

۱. مشکل در شیر خوردن و تغذیه نوزاد

یکی از اولین و مهم ترین مشکلاتی که نوزادان دارای شکاف لب و کام با آن روبرو می شوند، ناتوانی در مکیدن و بلع مناسب شیر است. به دلیل وجود شکاف در لب یا سقف دهان، نوزاد نمی تواند فشار لازم را برای مکیدن ایجاد کند و هوا همراه شیر وارد دهان می شود. همین موضوع باعث می شود که نوزاد به خوبی تغذیه نشود، وزن نگیرد و در نتیجه، روند رشد او با مشکل روبرو شود.

۲. مشکلات در حرف زدن و تلفظ کلمات (رایج ترین عوارض شکاف کام و لب)

شکاف در سقف دهان (کام) به طور مستقیم روی توانایی کودک در حرف زدن و تلفظ صحیح کلمات تاثیر می گذارد. هوا به جای اینکه از دهان خارج شود، از طریق بینی نشت می کند و باعث می شود صدای کودک تو دماغی شود. تلفظ بسیاری از حروف و صداها برای این کودکان دشوار است و ممکن است در برقراری ارتباط با دیگران مشکل پیدا کنند.

۳. عفونت های گوش میانی و کم شنوایی

کودکان با شکاف کام، بیشتر در معرض عفونت های مکرر گوش میانی قرار می گیرند. این اتفاق به دلیل عملکرد نادرست لوله ای است که گوش میانی را به پشت گلو وصل می کند. این عفونت های مکرر، اگر درمان نشوند، می توانند به کاهش شنوایی در کودک منجر شوند و بر یادگیری زبان و رشد کلی او تأثیر بگذارند.

۴. نقص در رشد دندان ها و فک

شکاف کام و لب می تواند روی رشد طبیعی دندان ها و فک هم تأثیر بگذارد. دندان ها ممکن است کج و نامرتب رشد کنند، بعضی دندان ها در جای اشتباه قرار بگیرند یا حتی بعضی از دندان ها اصلاً رشد نکنند. این مشکلات می توانند روی نحوه جویدن غذا و ظاهر کلی دندان ها و فک تأثیر بگذارند.

۵. مشکلات ظاهری و اثرات روانی

شکاف لب، به خصوص اگر درمان نشود، می تواند ظاهر صورت کودک را تغییر دهد. این تفاوت های ظاهری، به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی، می تواند باعث مشکلات روانی برای کودک شود. کودکان ممکن است با تمسخر یا کنجکاوی بیش از حد دیگران روبرو شوند که این موضوع می تواند به کاهش اعتماد به نفس، احساس خجالت و گوشه گیری منجر شود.

روش های درمانی شکاف کام و لب چیست؟

درمان شکاف کام و لب نیازمند برنامه ریزی دقیق و تیم درمانی چندتخصصی است. این روند معمولاً شامل مراحل زیر می شود:

۱. جراحی ترمیم شکاف لب

• زمان: بین ۳ تا ۶ ماهگی
• هدف: بستن شکاف لب و بازسازی ظاهر طبیعی

۲. جراحی ترمیم شکاف کام

• زمان: بین ۹ تا ۱۸ ماهگی
• هدف: ترمیم کامل کام و بهبود عملکرد گفتاری

۳. مداخلات تکمیلی

• گفتاردرمانی برای رفع مشکلات تلفظ
• ارتودنسی برای اصلاح ناهنجاری های دندانی و فکی
• جراحی های ترمیمی ثانویه در سنین بالاتر برای بهبود فرم بینی و لب

نقش ارتودنسی در شکاف کام و لب چیست؟

کودکانی که با این ناهنجاری متولد می شوند، اغلب دچار جابجایی دندان ها یا ناهنجاری های رشد فک هستند. ارتودنسی نقش مهمی در اصلاح این مشکلات ایفا می کند. درمان ارتودنسی معمولاً در سنین مدرسه یا بلوغ آغاز می شود و می تواند شامل ارتودنسی متحرک یا ثابت و گاهی درمان های مشترک با جراحی فک باشد.

بیشتر بخوانید: جدیدترین هزینه ارتودنسی دندان در سال 1404

چرا نباید حمایت روانی و اجتماعی از افرادی که شکاف کام و لب دارند را جدی گرفت؟

نکته ای که نباید نادیده گرفته شود، تأثیر روانی شکاف کام و لب بر کودک و خانواده اوست. برخورد آگاهانه والدین، حمایت روان شناسی تخصصی، و حضور در گروه های حمایتی می تواند به طور قابل توجهی به ارتقاء کیفیت زندگی کودک کمک کند.

نکات پایانی که در خصوص شکاف لب و شکاف کام

شکاف کام و لب، هرچند یک ناهنجاری مادرزادی جدی است، اما با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می توان عملکرد طبیعی گفتار، تغذیه، ظاهر و سلامت روان کودک را بهبود بخشید. درمان های ترکیبی شامل جراحی، ارتودنسی، گفتاردرمانی و حمایت روانی، مسیر درمان را کامل می کنند. مهم ترین نکته، مداخله زودهنگام و پیگیری مستمر تا پایان سن رشد است.

پاسخ به سوالات رایج