برگشت ارتودنسی: آیا بعد از ارتودنسی ممکنه دندان ها برگردن سرجاشون؟
شما ماه ها یا حتی سال ها سختی را تحمل کرده اید؛ جلسات منظم تنظیم بریس ها، محدودیت های غذایی و چالش های بهداشتی را پشت سر گذاشته اید تا بالاخره به آن لبخند رویایی و مرتب دست پیدا کنید. روزی که بریس ها باز می شوند، روز جشن است. اما یک ترس پنهان در ذهن بسیاری از افراد وجود دارد: آیا بعد از ارتودنسی ممکنه دندان ها برگردن سرجاشون؟ این سوال فقط یک نگرانی ساده نیست، بلکه بزرگترین کابوس هر کسی است که برای لبخندش سرمایه گذاری کرده است. خبر بد این است که بله برگشت ارتودنسی کاملاً ممکن است. اما خبر خوب این است که تقریباً به طور کامل قابل پیشگیری است.
چرا دندان ها تمایل به بازگشت دارند؟
برای اینکه بفهمیم چطور از برگشت ارتودنسی جلوگیری کنیم، اول باید بفهمیم چرا دندان ها اصلاً چنین تمایلی دارند. این پدیده که در علم دندانپزشکی به آن “ریلاپس” (Relapse) می گویند، به دلیل دو نیروی قدرتمند و طبیعی در بدن شما اتفاق می افتد:
دلیل اول: حافظه الاستیک بافت های اطراف دندان
این بخش شگفت انگیز ماجراست. دندان های شما به طور مستقیم در استخوان فک فرو نرفته اند. آن ها توسط مجموعه ای از فیبرها و رباط های بسیار ریز و کشسان به نام “لیگامان پریودنتال” در جای خود معلق هستند. این رباط ها خاصیت ارتجاعی دارند.
وقتی ارتودنسی دندان شما را از نقطه A به نقطه B حرکت می دهد، این فیبرهای کشسان مانند یک کش پلاستیکی، کشیده می شوند. آن ها تا زمانی که تحت فشار بریس ها هستند، در موقعیت جدید باقی می مانند. اما به محض اینکه بریس ها برداشته می شوند، این فیبرها که دارای “حافظه” هستند، تلاش می کنند تا به حالت اولیه و کوتاه تر خود بازگردند و در این فرآیند، دندان را نیز با خود به سر جای اولش می کشند. این قوی ترین عاملی است که در ماه های اولیه پس از درمان، باعث برگشت ارتودنسی می شود.
دلیل دوم: نیروهای طبیعی و مداوم در دهان
دهان شما یک محیط کاملاً پویا و فعال است. لب ها، گونه ها و به خصوص زبان، به طور مداوم نیروهای ملایمی را به دندان های شما وارد می کنند. الگوی بلع، نحوه صحبت کردن و حتی نحوه قرارگیری زبان در حالت استراحت، همگی فشارهایی را به دندان ها اعمال می کنند.
اگر موقعیت نهایی دندان های شما پس از ارتودنسی در یک “منطقه خنثی” و متعادل بین این نیروها قرار نگرفته باشد، این فشارهای طبیعی و همیشگی به مرور زمان، مانند قطرات آبی که سنگی را سوراخ می کنند، دندان ها را به آرامی از جای خود حرکت داده و باعث برگشت ارتودنسی در بلندمدت می شوند. علاوه بر این، فرآیندهای طبیعی مانند رشد فک در نوجوانان و تغییرات ناشی از افزایش سن در بزرگسالان نیز می توانند به این جابجایی ها دامن بزنند.
مهم ترین فاز درمان که سرنوشت لبخند شما را تعیین می کند: نگهدارنده ها
حالا که می دانیم چرا دندان ها حرکت می کنند، راه حل منطقی مشخص می شود: ما به یک ابزار نیاز داریم تا دندان ها را در موقعیت جدیدشان نگه دارد و به آن فیبرهای لجباز و کشسان زمان کافی بدهد تا خود را با وضعیت جدید وفق دهند و حافظه قبلی خود را از دست بدهند. این ابزار جادویی و حیاتی، “نگهدارنده” یا “ریتینر” (Retainer) نام دارد.
بگذارید این را با وضوح کامل بگوییم: دوره استفاده از نگهدارنده، یک بخش اختیاری یا جانبی نیست. این دوره، مهم ترین و سرنوشت سازترین فاز درمان ارتودنسی شماست. ۹۹ درصد موارد برگشت ارتودنسی به دلیل عدم استفاده صحیح و منظم از همین دستگاه ساده اتفاق می افتد.
انواع نگهدارنده ها: کدام یک برای شما مناسب است؟
نگهدارنده ها در شکل ها و انواع مختلفی وجود دارند که متخصص ارتودنسی بر اساس شرایط اولیه دندان های شما و سبک زندگی تان، بهترین گزینه را برای شما انتخاب می کند.
| نوع نگهدارنده | توضیحات | مزایا | معایب |
| نگهدارنده هالی (Hawley) | یک قاب سیمی فلزی که روی دندان های جلویی قرار می گیرد و به یک بخش پلاستیکی (اکریلیک) که در سقف دهان یا کف دهان می نشیند، متصل است. (متحرک) | بسیار بادوام، قابل تنظیم توسط دندانپزشک، تمیز کردن آن آسان است. | در ابتدا کمی روی تکلم تأثیر می گذارد، سیم فلزی آن هنگام لبخند زدن قابل مشاهده است. |
| نگهدارنده شفاف (Essix) | یک پلاک پلاستیکی شفاف و وکیوم شده که کاملاً روی دندان ها را می پوشاند. ظاهری شبیه به الاینرهای ارتودنسی نامرئی دارد. (متحرک) | کاملاً نامرئی و زیبا، استفاده از آن راحت است و روی تکلم تأثیر چندانی ندارد. | دوام کمتری نسبت به نوع هالی دارد، ممکن است به مرور زمان تغییر رنگ دهد، تمیز کردن آن نیاز به دقت بیشتری دارد. |
| نگهدارنده ثابت (Fixed) | یک سیم نازک که به صورت دائمی به سطح پشتی دندان های جلویی (معمولاً ۶ دندان جلو) چسبانده می شود. | همیشه در جای خود قرار دارد و نگرانی بابت گم شدن یا فراموش کردن آن وجود ندارد. کاملاً نامرئی است. | رعایت بهداشت و استفاده از نخ دندان را کمی دشوار می کند، احتمال شکستن یا جدا شدن چسب آن وجود دارد. |
برنامه استفاده از نگهدارنده: نسخه ای که باید مو به مو اجرا کنید
دستورالعمل استفاده از نگهدارنده، مانند نسخه یک دارو، باید به دقت رعایت شود. اگرچه این برنامه برای هر فردی می تواند کمی متفاوت باشد، اما یک پروتکل استاندارد و رایج به این شکل است:
- فاز تمام وقت (۳ تا ۶ ماه اول): در این دوره بحرانی که تمایل دندان ها به بازگشت در اوج خود قرار دارد، شما باید نگهدارنده متحرک خود را به جز هنگام غذا خوردن و مسواک زدن (یعنی حدود ۲۲ ساعت در روز) استفاده کنید.
- فاز شبانه (بلندمدت): پس از گذشت دوره اولیه و با تشخیص متخصص، شما وارد فاز استفاده شبانه می شوید. این یعنی باید هر شب، قبل از خواب، نگهدارنده خود را بگذارید.
سوال مهم این است که این فاز شبانه تا کی ادامه دارد؟ پاسخ بسیاری از متخصصان ارتودنسی مدرن این است: “برای تمام عمر”. شاید این پاسخ کمی ترسناک به نظر برسد، اما به آن به عنوان یک بیمه مادام العمر برای سرمایه گذاری بزرگی که روی لبخندتان کرده اید، نگاه کنید.
آیا به جز نگهدارنده، دلایل دیگری هم برای برگشت ارتودنسی وجود دارد؟
بله. اگرچه عدم استفاده از ریتینر متهم ردیف اول است، اما عوامل دیگری نیز می توانند در برگشت ارتودنسی نقش داشته باشند:
- عدم اصلاح کامل بایت: اگر درمان ارتودنسی شما فقط به صاف کردن دندان های جلویی پرداخته و بایت دندان های عقبی را به درستی اصلاح نکرده باشد، دندان ها به یک قفل پایدار و طبیعی نمی رسند و احتمال حرکت آن ها بیشتر می شود.
- عادات دهانی مضر: عاداتی مانند فشار دادن زبان به پشت دندان های جلو (Tongue Thrust)، جویدن ناخن یا دندان قروچه می توانند ناخواسته نیروهایی به دندان ها وارد کرده و باعث جابجایی آن ها شوند.
- از دست دادن دندان پس از ارتودنسی: اگر پس از اتمام درمان، یکی از دندان های خود (به خصوص دندان های آسیاب) را بکشید و جای آن را خالی بگذارید، دندان های مجاور به سمت این فضای خالی حرکت کرده و کل نظم دندان ها را به هم می ریزند.
اگر دندان هایم شروع به بازگشت کردند، چه کار کنم؟
بعد از ارتودنسی ممکنه دندان ها برگردن سرجاشون و شما حالا متوجه این تغییر شده اید؟ اولین قدم این است که وحشت نکنید. اگر سریع اقدام کنید، اغلب می توان مشکل را به سادگی حل کرد.
فوراً نگهدارنده خود را امتحان کنید
اولین کاری که باید انجام دهید این است که نگهدارنده قدیمی خود را پیدا کرده و آن را در دهان خود بگذارید.
- اگر به راحتی جا رفت: عالی است! این یعنی تغییرات بسیار جزئی بوده. فوراً استفاده منظم از نگهدارنده را (ترجیحاً به صورت تمام وقت برای چند هفته) از سر بگیرید و با متخصص خود تماس بگیرید.
- اگر با کمی فشار و احساس تنگی جا رفت: این هم نشانه خوبی است. نگهدارنده شما مانند یک دستگاه ارتودنسی فعال عمل کرده و با اعمال فشار ملایم، می تواند این تغییرات جزئی را به حالت اول بازگرداند.
- اگر اصلاً جا نرفت یا باعث درد شدید شد: هرگز به زور آن را جا نزنید! این یعنی تغییرات بیشتر از آنی است که با نگهدارنده قابل اصلاح باشد. فوراً یک وقت مشاوره با متخصص ارتودنسی خود تنظیم کنید.
در مراجعه به متخصص، او وضعیت را ارزیابی کرده و ممکن است یکی از این راه حل ها را پیشنهاد دهد: ساخت یک نگهدارنده جدید برای حفظ وضعیت فعلی، یک دوره درمانی کوتاه با الاینرهای شفاف برای اصلاح تغییرات جزئی، یا در موارد شدید، شروع مجدد یک دوره کوتاه ارتودنسی.
سوالات متداول درباره برگشت ارتودنسی
بله، این بهترین و مطمئن ترین راه برای تضمین ماندگاری لبخند شماست. دندان ها در تمام طول عمر به دلیل نیروهای طبیعی تمایل به حرکت دارند. استفاده شبانه از ریتینر، یک عادت ساده و پیشگیرانه است که لبخند شما را برای همیشه بیمه می کند.
لزوماً خیر. موفقیت بلندمدت ارتودنسی یک مسئولیت مشترک بین متخصص و بیمار است. متخصص وظیفه دارد دندان ها را به بهترین موقعیت ممکن برساند و نگهدارنده مناسب را تجویز کند. بیمار نیز وظیفه دارد به طور دقیق و منظم از آن نگهدارنده استفاده کند. اکثر موارد ریلاپس به دلیل کوتاهی در بخش دوم اتفاق می افتد.
ریسک برگشت ارتودنسی برای همه سنین وجود دارد. برای نوجوانان، ادامه رشد فک می تواند یک عامل خطر باشد. در بزرگسالان، تراکم استخوان کمتر و فیبرهای پریودنتال سرسخت تر می توانند روند بازگشت را تسریع کنند. در نتیجه، اهمیت استفاده از نگهدارنده برای همه یکسان است.
بله. پاسخ به این سوال، همان دلیلی است که استفاده مادام العمر از نگهدارنده را توجیه می کند. نیروهای طبیعی دهان و تغییرات ناشی از افزایش سن هرگز متوقف نمی شوند. اگر شما استفاده از نگهدارنده را متوقف کنید، حتی سال ها پس از درمان، این نیروها می توانند به آرامی دندان های شما را جابجا کنند.
