با اصطلاحات رایج ارتودنسی آشنا شوید!
احتمالاً برای شما هم پیش آمده که در مطب ارتودنسی، کلماتی مثل “اوربایت”، “الاستیک” یا “ریتینر” مدام به گوشتان می‌خورد؛ که ممکن است شما را سردرگم کنند. این حس کاملاً طبیعی است. هدف از این مقاله، توضیح همین اصطلاحات رایج ارتودنسی به زبان ساده و خودمانی برای شماست. آشنایی با این چند اصطلاح کلیدی، به شما کمک می‌کند تا همیشه بدانید روند درمانتان چگونه می‌گذرد و با آگاهی کامل، در این مسیر قدم بردارید.
چرا باید این اصطلاحات را بشناسید؟
دانستن اصطلاحات رایج ارتودنسی فقط برای ارضای حس کنجکاوی نیست. وقتی شما زبان ارتودنتسیت خود را بفهمید، می توانید سوالات بهتری بپرسید. اهمیت هر مرحله از درمان را درک کنید و همکاری مؤثرتری با تیم درمانی خود داشته باشید.
بخش اول: اجزای اصلی دستگاه ارتودنسی
بیایید با معرفی قسمت هایی شروع کنیم که قرار است برای مدتی در دهان شما مهمان باشند. این مجموعه سخت افزار، همان چیزی است که ما به آن “دستگاه های ارتودنسی” می گوییم.
براکت (Bracket)
این ها همان نگین های کوچک فلزی یا سرامیکی هستند که با چسب مخصوصی روی هر دندان چسبانده می شوند. براکت ها در واقع مانند دستگیره هایی عمل می کنند که سیم ارتودنسی از میان آن ها عبور کرده و نیروی خود را به دندان منتقل می کند. آن ها به خودی خود دندان را حرکت نمی دهند، بلکه فقط نقطه اتصال نیرو هستند.
بند (Band)
بندها حلقه های فلزی هستند که مانند یک انگشتر، دور دندان های آسیاب بزرگ (دندان های عقبی) قرار می گیرند. از آنجایی که دندان های عقبی لنگرهای اصلی برای اعمال نیرو هستند، بندها یک اتصال بسیار محکم و قابل اعتماد را فراهم می کنند که بسیار قوی تر از چسب یک براکت معمولی است.
سیم ارتودنسی (Archwire)
سیم های ارتودنسی، موتور اصلی و فرمانروای کل درمان شماست. این سیم های نازک از میان تمام براکت ها عبور می کند و با اعمال یک نیروی ملایم و پیوسته، دندان ها را به سمت موقعیت صحیح شان هدایت می نماید. متخصص در طول درمان از انواع مختلفی از این سیم ها (با جنس ها و ضخامت های متفاوت) استفاده می کند تا حرکات مورد نظر را ایجاد کند.
اورینگ یا لیگاچور (O-Ring / Ligature)
این ها همان کش های رنگی و کوچکی هستند که بچه ها عاشق انتخاب رنگشان هستند! وظیفه اصلی اورینگ ها، نگه داشتن سیم ارتودنسی در داخل شیار براکت است. در هر جلسه تنظیم، این کش ها تعویض می شوند. در برخی سیستم ها، به جای این کش ها از یک سیم بسیار نازک (Wire Ligature) یا براکت های خودکار (Self-ligating) استفاده می شود.
بخش دوم: انواع مشکلات و ناهنجاری ها
اصطلاحات رایج ارتودنسی که در این بخش می آیند، در واقع نام تشخیص مشکل شما هستند.
مال اکلوژن (Malocclusion)
این یک اصطلاح کلی و علمی برای توصیف هرگونه ناهماهنگی یا رابطه نادرست بین دندان های فک بالا و پایین هنگام بسته شدن دهان است. در واقع، “مال اکلوژن” نام دیگر همان “بایت نامناسب” است. انواع مختلفی از مال اکلوژن وجود دارد که در جدول زیر به زبان ساده برای شما توضیح می دهیم.
| نوع ناهنجاری | توضیح ساده |
| اوربایت (Overbite) | دندان های جلویی فک بالا، بیش از حد نرمال، دندان های پایینی را می پوشانند (شبیه به فک خرگوشی). |
| آندربایت (Underbite) | دندان های جلویی فک پایین، جلوتر از دندان های بالایی قرار می گیرند. |
| کراس بایت (Crossbite) | برخی از دندان های بالایی، به جای اینکه بیرون دندان های پایینی قرار بگیرند، داخل آن ها قرار می گیرند (مانند درب جعبه ای که کج بسته شده). |
| اپن بایت (Open Bite) | هنگام بستن دهان، بین دندان های بالا و پایین (معمولاً در قسمت جلو) یک فاصله عمودی وجود دارد و به هم نمی رسند. |
کراودینگ یا شلوغی دندان ها (Crowding)
این حالت شایع ترین دلیلی است که افراد برای ارتودنسی مراجعه می کنند. کراودینگ یعنی فضای کافی در فک برای قرارگیری منظم تمام دندان ها وجود ندارد و در نتیجه، دندان ها روی هم قرار گرفته، کج شده یا چرخیده اند.
اسپیسینگ یا فاصله بین دندان ها (Spacing)
این حالت دقیقاً برعکس کراودینگ است. در اینجا، فضای فک بیشتر از اندازه دندان هاست و در نتیجه، فاصله هایی بین دندان ها ایجاد می شود.
بخش سوم: ابزارها و فرآیندهای درمانی
این دسته از اصطلاحات رایج ارتودنسی، مربوط به اقدامات و ابزارهایی است که در طول درمان با آن ها سر و کار خواهید داشت.
الاستیک ها (Elastics)
الاستیک ها کش های لاستیکی کوچکی هستند که شما خودتان باید آن ها را طبق دستور متخصص، بین قلاب های مشخصی در فک بالا و پایین قرار دهید. این کش ها نقش حیاتی و فوق العاده مهمی در اصلاح بایت و هماهنگ کردن رابطه بین فک ها دارند. موفقیت درمان شما به شدت به همکاری تان در استفاده صحیح از این الاستیک ها بستگی دارد.
جداکننده یا سپراتور (Separator)
سپراتورها حلقه های لاستیکی کوچکی هستند که متخصص حدود یک هفته قبل از نصب بندها، آن ها را بین دندان های آسیاب شما قرار می دهد. وظیفه آن ها ایجاد یک فضای بسیار جزئی در دو طرف دندان است تا بند فلزی به راحتی در جلسه بعدی، دور دندان قرار بگیرد.
دیباندینگ (Debanding)
این قسمت بهترین و هیجان انگیزترین روز در طول درمان ارتودنسی شماست! دیباندینگ به فرآیند برداشتن تمام دستگاه ها، بندها و چسب ها از روی دندان های شما گفته می شود. این فرآیند معمولاً سریع و بدون درد است.
ریتینر یا نگهدارنده (Retainer)
پس از برداشتن دستگاه ها، درمان شما هنوز تمام نشده است. دندان ها حافظه دارند و تمایل دارند به جای اول خود بازگردند. ریتینر (که می تواند ثابت یا متحرک باشد) دستگاهی است که دندان ها را در موقعیت جدید و زیبای خود نگه می دارد و از بازگشت آن ها جلوگیری می کند. استفاده از ریتینر، ضامن ماندگاری لبخند شماست.
بخش چهارم: عکس ها و مفاهیم تشخیصی
این بخش مخصوص معرفی انواع رایوگرفی های ارتودنسی است که متخصص برای طراحی نقشه راه درمان شما از آن ها استفاده می کند.
رادیوگرافی پانورامیک (Panoramic X-ray)
یک عکس کامل از تمام دندان ها، فک ها و ساختارهای اطراف است، که به متخصص دیدی کلی از وضعیت دندان های نهفته (مانند دندان عقل)، سلامت ریشه ها و استخوان فک می دهد.
رادیوگرافی سفالومتری (Cephalometric X-ray)
یک عکس نیمرخ از جمجمه و صورت که رابطه بین فک ها و جمجمه را نشان می دهد. این عکس برای تشخیص ناهنجاری های اسکلتی فک، حیاتی است و امضای کار یک متخصص ارتودنسی محسوب می شود.
سوالات متداول درباره اصطلاحات رایج ارتودنسی
دندانپزشک عمومی روی سلامت کلی دندان ها (مانند پر کردن، عصب کشی و روکش) تمرکز دارد. اما متخصص ارتودنسی (ارتودنتیست) دندانپزشکی است که پس از دوره عمومی، ۳ سال دیگر به صورت تخصصی فقط روی علم حرکت دادن دندان ها و اصلاح ناهنجاری های فک و صورت تحصیل کرده است.
در گفتار عامیانه، بله. مردم معمولاً به دستگاه های متحرک ارتودنسی (چه برای درمان و چه برای نگهداری) “پلاک” می گویند. اما در اصطلاح تخصصی، “ریتینر” دستگاهی است که پس از اتمام درمان برای نگهداری استفاده می شود.
“تنظیم” معمولاً به معنای تعویض سیم ارتودنسی با یک سیم جدید و قوی تر، تعویض اورینگ ها و گاهی ایجاد خم های دقیق روی سیم برای اعمال نیروهای جدید است. این کار باعث می شود فرآیند حرکت دندان ها به صورت پیوسته ادامه پیدا کند.
پاورچین، یک ردیف از اورینگ های به هم متصل است که مانند یک زنجیر کشی عمل می کند. متخصص ارتودنسی از آن برای بستن فاصله های بین دندان ها به صورت گروهی استفاده می کند، زیرا نیروی پیوسته تر و قوی تری نسبت به اورینگ های تکی اعمال می کند.
