آشنایی با انواع غدد بزاقی، عملکرد و موقعیت هر کدام از آن ها

غدد بزاقی (Salivary glands) ساختارهای ضروری و مهمی هستند که در داخل و اطراف دهان ما قرار دارند. آنها مسئول تولید بزاق (یک ماده آبکی که نقش مهمی در سلامت دهان و هضم دارد) هستند. در این مقاله شما را با انواع غد های بزاقی، موقعیتشان در دهان و به طور کلی نقش های Saliva در دهان میپردازیم.

چد نوع غده بزاقی داریم؟

به طور کلی دو نوع اصلی غده بزاقی وجود دارد:

1. غدد بزاقی اصلی (Major Salivary Glands)

غدد بزاقی اصلی از غدد بناگوشی یا پاروتید، غدد زیر فکی و غدد زیر زبانی تشکیل شده است. هر یک از این غدد ویژگی ها و عملکردهای منحصر به فرد خود را دارند:

– غدد پاروتید (Parotid Glands)

غدد پاروتید یا بناگوشی از مهم ترین غد های بزاقی اصلی بزرگ هستند. آنها در کناره های صورت، درست در جلوی گوش ها قرار دارند. این غدد در درجه اول آنزیم های حاوی Saliva تولید می کنند که به تجزیه ذرات غذا کمک می کند.

– غدد زیر فکی (Submandibular Glands)

غدد زیر فکی در زیر فک پایین (نزدیک فک پایین) قرار دارند. آنها بزاقی تولید می کنند که به مرطوب شدن دهان و شروع فرآیند هضم کمک می کند.

– غدد زیر زبانی (Sublingual Glands)

غدد زیر زبانی یا ساب لینگوال در زیر زبان قرار دارند. آنها بزاقی تولید می کنند که به عنوان روان کننده عمل می کند، حفره دهان را مرطوب نگه می دارد و گفتار و بلع را تسهیل میبخشد.

2. غدد بزاقی کوچک (Minor Salivary Glands)

علاوه بر غدد بزاقی اصلی، دهان ما حاوی تعداد زیادی غده بزاقی کوچک است. این غدد کوچکتر در سراسر پوشش دهان، لب ها، گونه ها و گلو پراکنده شده اند. در حالی که ممکن است شکل و آناتومی مشابهی با غدد اصلی نداشته باشند، اما به هر روی، در تولید کلی بزاق نقش دارند و مهم در نظر گرفته می شوند. گاهی اوقات که دهانه این غدد دچار انسداد می شود مشکلاتی مانند موکوسل دهان ایجاد می شود.

بزاق چیست و حاوی چه ترکیباتی است؟

همانطور که در مقدمه نیز اشاره کردیم، بزاق (Saliva ) فقط یک مایع ساده و آبکی نیست. این ماده در واقع مخلوط پیچیده ای از آب، آنزیم ها، الکترولیت ها، مخاط و ترکیبات ضد باکتریایی است. این ترکیب منحصر به فرد اهداف متعددی را دنبال می کند و فواید مختلفی برای سلامت دهان و دندان ما دارد. هر یک از اجزای تشکیل دهنده بزاق کارکردهای مختلفی ارائه می دهند:

• آب: جزء اصلی بزاق است که به مرطوب شدن و پاکسازی دهان کمک می کند.
• آنزیم ها: Saliva  حاوی آنزیم هایی مانند آمیلاز است که هضم نشاسته را آغاز می کند.
• الکترولیت ها: این مواد تعادل مایعات را در دهان ما حفظ می کنند و به عملکرد سلول ها کمک می کنند.
• مخاط: حفره دهان را روان می کند و به بلع کمک می کند.
• ترکیبات ضد باکتری:  Saliva حاوی موادی است که به مبارزه با باکتری ها و محافظت در برابر عفونت های دهان کمک می کند.

عملکرد بزاق چیست؟

Saliva چندین عملکرد مهم را انجام می دهد که به سلامت دهان و سلامت کلی ما کمک می کند:

• مرطوب کننده و روان کننده: همانطور که در بخش قبل ذکر شد، Saliva دهان را مرطوب نگه می دارد و به ما اجازه می دهد راحت صحبت کنیم، غذا را بهتر بجویم و آن زا بهتر قورت دهیم.
• هضم: آنزیم های موجود در بزاق فرآیند تجزیه کربوهیدرات ها را آغاز می کنند و جذب مواد مغذی را برای بدن آسان تر می کنند.
• بهداشت دهان و دندان را ارتقاء می  دهند: بزاق به شستشوی ذرات غذا و باکتری ها کمک می کند و خطر پوسیدگی دندان و بیماری لثه را کاهش می دهد.
• محافظت: ترکیبات ضد باکتری موجود در بزاق به مبارزه با باکتری های مضر، جلوگیری از عفونت های دهان و حفظ محیط دهان سالم کمک می کند.
• درک مزه: Saliva مولکول های غذا را حل می کند و به گیرنده های چشایی روی زبان اجازه می دهد طعم ها را به طور دقیق تشخیص دهند.

تولید Saliva طی چه فرآیندی انجام می شود؟

تولید بزاق یک فرآیند مداوم است که توسط سیستم عصبی خودمختار تنظیم می شود و خارج از کنترل ارادی ماست. مقدار بزاق تولید شده از غدد بزاقی می تواند در طول روز متفاوت باشد و تحت تأثیر عواملی مانند آب بدن، مصرف غذا و وضعیت احساسی ما است. وقتی غذا می خوریم، بوی غذا می آید یا حتی به غذا فکر می کنیم، غدد بزاقی ما وارد عمل می شوند و بزاق را برای کمک به فرآیند هضم ترشح می کنند.

مهم ترین اختلالات و مشکلات مرتبط با غدد بزاقی چیست؟

گاها ممکن است مشکلات و اختلالاتی در خصوص غدد بزاقی رخ دهد و منجر به علائم و عوارض مختلفی شود. برخی از رایج ترین مشکلات غده های بزاقی عبارتند از:

• عفونت: عفونت های باکتریایی یا ویروسی می توانند باعث التهاب و تورم غده بزاقی شود و در نتیجه درد، حساسیت به لمس و مشکل در خوردن یا صحبت کردن ایجاد کنند.
• سنگ های غدد بزاقی: گاهی اوقات، مواد معدنی موجود در بزاق می توانند سنگ های کوچک یا انسداد مجاری بزاقی ایجاد کنند و باعث درد و تورم شوند.
• تومورهای غده های بزاقی: اگرچه نادر است، اما تومورها می توانند در غدد بزاقی تسط ایجاد شوند که ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشند.
• خشکی دهان: کاهش تولید بزاق می تواند منجر به خشکی دهان، ایجاد ناراحتی، مشکل در صحبت کردن و بلع، و افزایش خطر مشکلات دندانی شود.

چطور سلامت غده های بزاقی را حفظ کنیم؟

برای حفظ سلامت غده های تولید کننده Saliva ، نکات زیر را در نظر بگیرید:

• آب کافی میل بنوشید: در طول روز به اندازه کافی آب بنوشید تا از تولید بزاق کافی اطمینان حاصل کنید.
• از مصرف بیش از حد دخانیات و الکل اجتناب کنید: این مواد می توانند به غدد بزاقی آسیب رسانده و منجر به مشکلات مختلف سلامت دهان و دندان شوند.
• بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت کنید: دندان های خود را حداقل دو بار در روز مسواک بزنید، به طور منظم از نخ دندان استفاده کنید و به طور منظم برای معاینه و تمیز کردن دندان به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
• از مصرف داروهایی که می توانند باعث خشکی دهان شوند اجتناب کنید: برخی از داروها ممکن است تولید بزاق را به عنوان یک عارضه جانبی کاهش دهند
• آدامس های بدون قند بجوید یا آب نبات های بدون قند بمکید: این ها می توانند تولید Saliva را تحریک کرده و علائم خشکی دهان را کاهش دهند.