بی دندانی مادرزادی چیست و چطور باید آن را درمان کنیم؟

شاید شما هم جزو افرادی باشید که با نگرانی منتظر رویش یک دندان دائمی بوده‌اید، اما آن دندان هیچ وقت سر و کله اش پیدا نشده‌است. یا شاید دندانپزشک پس از گرفتن یک عکس رادیوگرافی از دهان فرزندتان، به شما گفته که جوانه یک یا چند دندان دائمی او اصلاً وجود ندارد. این وضعیت که به آن بی دندانی مادرزادی، “هیپودنشیا” یا “آژنزی دندان” گفته می شود.

اما این مشکل دقیقاً چرا به وجود می آید؟ چه دندان هایی بیشتر درگیر می شوند و مهم تر از همه، چه راه حل های درمانی مدرنی برای آن وجود دارد؟ بیایید با هم، به زبان ساده، این موضوع را کاملاً بررسی کنیم.

بی دندانی مادرزادی دقیقاً به چه معناست؟

بگذارید اینطور شروع کنیم که برای تشکیل هر دندان، یک جوانه دندانی باید در دوران جنینی در استخوان فک شکل بگیرد. بی دندانی مادرزادی به این معناست که به دلایلی، این جوانه برای یک یا چند دندان خاص، از همان ابتدا تشکیل نمی شود. در نتیجه، آن دندان هیچ وقت وجود نخواهد داشت که بخواهد رویش کند.

این وضعیت بر اساس تعداد دندان های غائب، به سه دسته تقسیم می شود:

• هیپودنشیا (Hypodontia): شایع ترین حالت که در آن، فرد کمتر از شش دندان را به صورت مادرزادی ندارد.
• الیگودنشیا (Oligodontia): یک حالت نادرتر که در آن، شش دندان یا بیشتر وجود ندارد.
• آنودنشیا (Anodontia): یک وضعیت بسیار نادر که در آن، فرد هیچ کدام از دندان هایش را به صورت مادرزادی ندارد.

در این مطلب، ما بیشتر روی شایع ترین حالت یعنی “هیپودنشیا” تمرکز خواهیم کرد.

اصلا چرا یک یا چند دندان ممکن است در جایشان رشد نکنند؟

متاسفانه علت دقیق بی دندانی مادرزادی هنوز به طور کامل مشخص نیست، ولی تا اینجا دانشمندان معتقدند که مشکل مولتی فاکتوریال؛ یعنی چند عامله هست. و بیشترِ همین دانشمندان باور دارند این عوامل از همه مقصرترند:

ژنتیک و وراثت، مهم ترین عامل است

این اصلی ترین دلیل بی هیپودنشیا است. نقص در تشکیل جوانه دندان، اغلب به دلیل یک جهش یا اختلال در ژن های مسئول رشد دندان ها رخ می دهد. به همین دلیل، این وضعیت معمولاً در خانواده ها تکرار می شود. اگر شما یا یکی از بستگان نزدیک تان دچار این مشکل هستید، احتمال بروز آن در فرزندتان نیز بیشتر است.

ارتباط با برخی سندرم ها

گاهی اوقات، بی دندانی مادرزادی بخشی از یک سندرم ژنتیکی بزرگ مثل  “اکتودرمال دیسپلازی”. در این سندروم علاوه بر دندان ها، روی رشد مو، ناخن و غدد عرق نیز تأثیر می گذارند، مثال بارزی از این وضعیت هستند.

عوامل محیطی در دوران بارداری

در بعضی موارد بسیار نادر، یک سری عوامل مثل این ها هم باعث بی دندانی مادرزادی می شوند:

• برخی عفونت ها (مثل سرخجه)
• مصرف داروهای خاص
• یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی در دوران بارداری

کدام دندان ها معمولاً غایب هستند؟

اینجا یک نکته جالب توجه را بررسی می کنیم. ببینید غیبت یک یا چند دندان معمولا به صورت تصادفی اتفاق نمی افتد. منظور؟ یعنی برخی دندان ها بسیار بیشتر از بقیه مستعد عدم تشکیل هستند. یعنی اینطور نیست که به صورت تصادفی و رندوم دندان های مختلف غیبت داشته‌باشند. معمولا دندان هایی که مستعد غیبت هستند از قبل مشخص هستند:

• شایع ترین دندان های غائب که نبودنشان معمولاً یک مزیت محسوب می شود،دندان های عقل هستند!
• بعد از آندندان های آسیاب کوچک دوم (پرمولرهای دوم) معمولاً در فک پایین.
• و دندان های پیشین کناری فک بالا (لترال ها) که غیبت این دندان ها به دلیل موقعیت جلویی، تأثیر زیادی بر زیبایی لبخند دارد.

غیبت یک دندان چه مشکلاتی  برای ما ایجاد می کند؟

شاید فکر کنید نبودن یک دندان، به خصوص اگر در عقب دهان باشد، مشکل بزرگی نیست. اما بی دندانی مادرزادی می تواند عواقب زنجیروار و پیچیده ای به همراه داشته باشد. مثلا این ها رایج ترین عوارض و مشکلات عدم وجود یک یا چند دندان هستند:

• جای خالی دندان یا وجود دندان های شیری کوچک در بزرگسالی، می تواند تأثیر منفی بر لبخند و اعتماد به نفس فرد بگذارد.
• دندان ها برای حفظ موقعیت خود به یکدیگر تکیه دارند. وقتی یک دندان وجود ندارد، دندان های کناری به سمت فضای خالی کج می شوند و دندان مقابل در فک دیگر نیز به سمت این فضا حرکت کرده و بیش از حد رویش می کند. این به هم ریختگی، کل نظم دندان ها را مختل می کند.
• نبود دندان های آسیاب می تواند عمل جویدن را ناکارآمد کرده و فشار بیشتری را به سایر دندان ها وارد کند.
• استخوان فک در ناحیه ای که دندانی وجود ندارد، به دلیل عدم تحریک، به مرور زمان تحلیل رفته و نازک می شود.

بی دندانی مادرزادی چطور درمان می شود؟

همانطور که گفتیم درمان و روش های مدیریتی وجود دارد ولی باید توجه داشت که کلا فرآیند درمان مقداری پیچیده و طوالانی هست. ما معمولا برای درمان این وضعیت نیاز به کمک یک تیم درمانی داریم و اینطور نیست که کلا فقط یک پزشک یا دندانپزشک خاص آن را برایمان درمان کند.

افراد درگیر در این طرح درمان ها معمولا شامل متخصص ارتودنسی، دندانپزشک ترمیمی، جراح فک (یا متخصص ایمپلنت) می شوند. این تیم مشخص می کنند که بر اساس شرایط خاص شما کار باید از کجا شروع شود و روش درمانی چه باید باشد.

و به طور کلی هم دو استراتژی برای درمان بی دندانی مادرزادی وجود دارد:

استراتژی اول: بستن فضا با ارتودنسی

در برخی شرایط خاص، بهترین و بیولوژیک ترین راه حل این است که با استفاده از ارتودنسی، فضای خالی دندان غائب را به طور کامل ببندیم. این استراتژی اغلب برای غیبت دندان های پیشین کناری (لترال) یا آسیاب کوچک دوم به کار می رود.

برای مثال، در غیبت لترال، متخصص ارتودنسی می تواند دندان نیش (که قوی تر و بادوام تر است) را به سمت جلو حرکت داده و در جای خالی لترال قرار دهد. سپس با کمی تغییر شکل و ترمیم زیبایی، ظاهر آن را کاملاً شبیه به یک دندان لترال می کند.

مزیت این روش هم بسیار قابل توجه هست. شما از نیاز به هرگونه پروتز یا دندان مصنوعی (مانند ایمپلنت) برای تمام عمر بی نیاز می شوید و نتیجه کاملاً طبیعی و با دندان های خودتان به دست می آید.

استراتژی دوم: باز کردن فضا با ارتودنسی و جایگزینی دندان (روش مرسوم تر)

خب ببینید اینجا تقریبا با روش مناسب تری روبرو هستیم. چرا که خیلی ها معتقد هستند ایجاد فضا و بعدش ارتودنسی برای اصلاح بی دندانی مادرزادی واقعا کارساز است. در این روش، هدف ما این است که با ارتودنسی، یک فضای خوب (و به اندازه یک دندان طبیعی) در محل دندان غائب ایجاد کرده و سپس آن را با یک دندان مصنوعی جایگزین کنیم.

خب شاید بپرسید که نقش ارتودنسی در این روش دقیقا چی هست؟ اینجا متخصص ارتودنسی دندان های کج شده را صاف می کند، ریشه ها را موازی می کند و فضایی با اندازه دقیق برای جایگزینی آینده فراهم می آورد. یعنی زیرساخت لازم برای کاشت دندان در آینده را به خوبی فراهم می آورد.

گزینه های جایگزینی دندان غائب بعد از ارتودنسی هم این ها هستند:

• ایمپلنت دندانی: این بهترین و استانداردترین راه حل برای بزرگسالان است. ایمپلنت کاملاً شبیه به دندان طبیعی عمل می کند و از تحلیل استخوان نیز جلوگیری می کند.
• بریج (پل دندانی): در این روش، دندان مصنوعی به دندان های کناری تراش خورده متصل می شود. این روش معمولاً برای جوانان توصیه نمی شود، چون نیاز به تراش دندان های سالم دارد.
• پروتز متحرک تکه ای: یک راه حل موقت و کم هزینه که معمولاً برای نوجوانان استفاده می شود تا به سن مناسب برای کاشت ایمپلنت (پس از توقف رشد فک) برسند.

جدول مقایسه هر دو استراتژی اصلی درمان بی دندانی

با این جمله، بحث را ببندیم؟

قبول داریم که بی دندانی مادرزادی واقعا می تواند مساله نگران کننده‌ای باشد، ولی با تکنولوژی ها و دانش امروزی ما، کاملاً قابل مدیریت است. اولین و مهم ترین قدمی که می توانید برای این مساله بردارید این هست که به یک متخصص ارتودنسی خوب سر بزنید. پس نگران نباشید، فقط و فقط یک دکتر خوب پیدا کنید. اگر خواستید می توانید به صفحه بهترین متخصص ارتودنسی در تهران مراجعه کنید ما اسامی تعدادی از این دکترها را برایتان لیست کرده‌یم.

سوالات پرتکرار شما درباره بی دندانی مادرزادی